odku 1

Mutluluğun sırrının Cebriyye'de olduğuna kanaat ettim. Özgür irade boş bir kavram. Kime göre özgür? Kimin elinde özgür? Sağ elim sol kolumdan özgür. Sağ elim sağ kolumdan özgür değil.

Özgür irade dediğimiz bir olaydan sonra kendimize anlattığımız bir hikaye. Önce yapıyoruz, sonra yaptığımızı istiyoruz. Neyi neden yaptığımızın bir izahı yok. Allah istedi, yaptım.

Özgür irade insanın kendini kendiyle çekiştirmesidir. Ben özgür olmalıyım. Bak bu nefesi kendim alıyorum. Bak bu yemeği kendim yiyorum. İstemesem yemem. İstesem şimdi çıkar giderim. Burada kalmak benim iradem. Gitmek de benim iradem.

Soğuk duş almadan önce irademi sorguladım. İrademi susturmam gerekti, çünkü istemedi. Bir iş aklına geldiğinde beşten geriye say ve kalk yap, daha fazla beklersen irade devreye girer, konuşur da konuşur.

Gitmek ve kalmak senin iraden mi? Yoksa gitmeye veya kalmaya karar verildikten sonra sen bunu tasdik etmekten ve sahiplenmekten başka bir şey yapamıyor musun? Az sonra ne düşüneceğini, ne yapacağını biliyor musun? Ben bir saat önce biliyor muydum, bu yazıyı yazıp yazmayacağımı mesela?

Peki ya imtihan ne olacak? Allah bizi madem iradesiz yarattı, neye göre cennet veya cehenneme gönderecek?

Sen kendini cennete veya cehenneme göndereceksin ve bu da Allah'ın takdiri neyse o şekilde gerçekleşecek. Varlık ve zamanın onun elinde olduğunu bir defa kabul ettiğinde, (varsa) imtihanın sonucunun da onun elinde olduğunu kabul etmen lazım. Sonuçları biliyor da bilmezden mi geliyor? Zamanı yaratan Allah, ben öldükten sonra ne olacağımı biliyor da, bunu kendinden bile gizliyor mu?

Burada insanın kendi içindeki anlatıcıya, özgür irade dedikoducusuna verdiği önemden kaynaklanan bir aksaklık var. İmtihanı yapan Allah, bizi yaratan da o, soruları ve imkanları veren o, cevapların ne olduğunu bilen de o. Burada imtihan dediğimiz şeyi biz kendi imtihanlarımız, bir sınıfa doldurulan öğrenciler ve sınavları gibi düşünüyoruz. Öğretmen kendi kendini imtihan ediyor.

Sol elinle yazdığının üstünden sağ elinle geçersen bu nasıl imtihandır? Kim kimi imtihan etmektedir?

İmtihanı üniversite giriş sınavı gibi bir şey hayal edenler, bütün bu kainatın özünün kendi imtihanlarında düğümlendiğini mi düşünüyor? Allah bu sayısız galaksi ve yıldızı benim şu 70-80 senelik ömrümde nasıl yaşayacağımı imtihan için mi yaratmış? Kendini bu kadar merkeze almak da bana ilginç geliyor mesela. Şu uçsuz bucaksız kainat, sadece hepi topu bilmemkaç milyar insanın birbirine eziyet edip aldattığı, kan döküp yalan söylediği imtihanlar silsilesi için?

Kafayı imtihanla bozan adamlar Allah'ın geleceği bildiğini inkar etmek zorunda. Çünkü madem ben ondan başkasıyım ve sınavın sonucu bilmiyoruz, o halde Allah da bilmiyor. Üniversite giriş sınavı gibi bir imtihansa, adil olması demek, benim ve yan komşumun hangimizin daha iyi olduğundan Allah'ın habersiz olması demek. Allah'ın bu basit mevzudan habersiz olması için bizi yaratan bütün cereyanlardan ve bütün duygulardan, bütün olaylardan, hayatın akışından, kainatın kurallarından habersiz olması lazım. Benden habersiz olması için annemden ve babamdan, komşumdan habersiz olması için yedi ceddinden, onlardan habersiz olması için dünyadan, dünyadan habersiz olması için güneşten ve onun çevresindekilerden... Allah'ın bilgisine bir sınır çizmeye çalışınca o sınır giderek genişler. Allah bir şeyi bilmiyor demek için Allah hiçbir şeyi bilmiyor demek gerek.

Zamanı yaratan Allah, senin 70-80 senelik hayatında ne yapacağının sonucu etkilenmesin diye bilmekten vazgeçecek? İlginç bir hipotez. Ben daha çok bu vehme kapılmanın insanın kendine aşık bir narsist olmasından ve imtihan kavramını gerek hayatın zorlukları, gerek anlamsız hayata bir anlam katmak için abartmasından kaynaklandığını düşünürüm. Allah geçmişi de geleceği de bilir, benim nerede öleceğimi de bilir, o halde ne olacağımı da bilir. Ben bunları bilmem, öğrenirken de zorlanırım belki, belki bazen hiç öğrenemem. O bilir, ben bilmem.

Bu imtihan merkezli teoloji yerine bir eliyle yarattı, bir eliyle yaşattı, bir eliyle öldürdü, bir eliyle diriltti, bir eliyle imtihan etti, bir eliyle cennetine aldı, bu esnada da kendimizi özgür sanmamıza izin verdi demeyi tercih ederim. İçimizde bizimle konuşan bir irade verdi ki benliğimiz ve şuurumuz olsun. Bu şuurun altında kimin iradesi var, o istemezse sen nasıl isteyebilirsin?