demzen 176

Bürokrasi kendi kendine yetecek hale geldiğinde -- yeterince irileştiğinde -- oyununu, kaynaklarını iyi oynamaya başladığında içindeki klikler de tek başına bu bürokrasiyi kontrol edemez hale geliyor. Derin devlet dedikleri bu. Tek merkezi olmayan ama nasıl hizalanması gerektiğini bilen, aynı durumlarda aynı refleksleri gösteren devlet.

Devlet geleneği dedikleri bu. İnsanlar devletin nasıl davranacağını tahmin ettikleri ve yıllar içinde refleksleri bu yönde geliştiği için devlet de o şekilde davranıyor. Benim gibi bürokrasinin dışındakiler bile bu reflekslerin farkında ve ona göre hizalanıyor.

Burada organizma -- insan karmaşıklığında bir organizma değil. Türkiye'de 10 milyon memur varsa -- daha az -- 10 milyon hücreli bir organizma en fazla mantar seviyesinde karmaşıktır. Devlet bir araya geldiğinde o sebeple yapabilecekleri sınırlı. Kompleks problemlere yaklaşımı sınırlı. Az sayıda parametre, az sayıda modelle kendini idame ettirmeye çalışan bir organizma.

Bu organizmayı iki şekilde geliştirebilirsiniz: Hücreleri kuvvetlendirebilirsiniz. Bu hemen hiçbir zaman işe yaramaz çünkü hücreler zaten değiştirebilir olmak üzere üretilmiştir. Devlet en önemli hücrelerinin bile çok önemli olmasını istemez.

Bu mantar karmaşıklığında ve sıkıcılığında bürokrasiyi asıl geliştirecek olan hücreler arasındaki süreçlerin düzenlenmesidir. Kanunların ve hukukun güçlendirilmesi, şeffaflık, adalet bunun için elzem. Hücrelerin organizma içinde kansere dönüşmemesi için.