demzen 166

Uzmanlar bu konuda ne diyor?

Scott Adams'ın sözüydü: Uzmanlar basit ve daha önce görülmüş konularda %90 haklıdır. Mesele daha önce rastlanmamış ise, bu oran %50'ye iner. Ortalama adamla aynı.

İnsan zihni bir hikaye ve model üretme aracı. Asıl uzmanlık alanı dost tanımak, düşman tanımak, hayvan tanımak, tehlike görmek, ortamdan nasıl kaçacağına karar vermek gibi insanın mağara devrinden kalma ihtiyaçları. Biz bu aracı bugün bilgisayar programı yazmakta, tüm gün ekran seyredip bir takım uzun vadeli kararlar almakta kullanıyoruz. Bunun için de hikayelerimiz ve modellerimiz var, şu olursa bu olur, bu olursa şu olur gibi.

Uzmanlık bir alanda daha çok modelle karşılaşmak demek. Daha çok şey biliyorsun, ben suyun kaynama noktasını 100 derece biliyorum, uzmanı bunun basınca bağlı olduğunu biliyor ve yükseklerde daha düşük sıcaklıkta kaynadığını. Model dediklerim böyle. Onun için Internet'ten okuyunca bende her nevi hastalık varmış gibi geliyor, kendime her gün üç beş teşhis koyabiliyorum ama doktora gidince bunların hiçbirinin olmadığını ve hiç düşünmediğim başka bir hastalığım olduğunu söylüyor.

İşte bu hastalık eğer hiç kimsenin görmediği yeni bir hastalıksa doktor nasıl teşhis koyabilir? Uzman için zor olan bunun yeni olduğunu kabul etmek, durum daha önceki durumlara benzemiyor ama insan zihni bir defa bir model oluşturunca onu kırması hayli zor. Uzmanların da elinde geçmişe dair çok model olduğu için teşhis yapıştırıp bunun doğruluğuna inanmaları daha kolay.

Bu yüzden karmaşık sistemlerde, mesela ekonomide veya sosyal değişimlerde geleceğe dönük tahmin yapmak neredeyse imkansız ama uzmanların kendine güvenleri tam. Altın yükselir mi, Bitcoin düşer mi, enflasyon ne olur deyince bilmem diyen uzman yok. Uzmanlığın şartı model oluşturmak zira. Ne bilem ben deyince uzmanlığın düşüyor.

Bu yüzden belki kendi içine düşüp, hiç uzman dinlemeden neyi bilmediğini bilerek yaşamak modern çağda iyi bir stratejidir. Uzman değilim ve karmaşık meselelere hep yeni bir durum gibi bakabilirim.