demzen 133

Ekonomik düzenler oyunun kurallarını netleştirmek ve skoru zayıflar lehine değiştirmek arasındaki mücadeleden doğuyor. Oyunun kurallarını bir defa ortaya koyalım dedikten sonra insanların bu oyun bizim aleyhimize diye arıza çıkarması doğal. Çünkü kimsenin ömrü tüm oyunu oynamaya yetmiyor ve kurallar da ezeli ve ebedi kurallar değil.

Uzun vadede bütün ekonomilerin sosyalizme dönüşmesi bundan. Kurallar şu olsun ve bu kurallar etrafında yaşamaya devam edip gidelim dediğimizde, kuralları belirleyen, bu kurallara adapte olanlar ve kuralların aleyhine tezahür ettikleri gibi üç temel grup ortaya çıkar. Oyunun kuralları belirleyenler yöneticilerdir, kurallara adapte olanlar kaybedecek bir şeyi olanlardır. Kurallar çoğunluğun aleyhine ise, bir süre sonra o düzen yıkılır çünkü kaybedecek bir şeyi olmayanların sayısı artmıştır. Dünyayı yakalım ve yeni bir dünya kuralım.

Buna bir de insanın temel menfaatçiliğini, tembelliğini ve aptallığını ekleyelim. Düzen devam edip gitsin diye çoğunluğu memnun etmeniz gerekir. Nihayetinde kimse çalışmazsa herkes aç kalır ve herkesi memnun etmek için elimizdeki kaynaklar yetersizdir. Oyunu nasıl kurmalısın ki mümkün mertebe devam edip gitsin?

Belki amaç ebediyete kadar devam edecek bir ekonomik oyun değildir. Liberal ekonomide şirketlerin iflas etmesi genel ekonomik oyunu daha sağlamlaştırır, çünkü hastalıklı hale gelmiş, adapte olamayan hücrelerin kaybolması bedenin sağlığı için gereklidir. Genel dünya ekonomisi için de ülkelerin arada bir batması da dünya ekonomisinin genel iflasına mani olabilir.

Sağlam ekonomik düzenlerin sağlıklı hücre ürettiği kadar, hastalıklı hücreleri de bertaraf etmekte mahir olması gerektiğine inanırım. Teorik olarak sosyalist planlama yoluyla da zarar eden işletmeyi kapatmak mümkündür ancak pratikte ideolojik hedefler basit kar zarar hesaplarının önüne geçer ve ufak iflaslar yerine sistemin tamamı iflas eder.

Liberal ekonomilerin daha sağlam olmasının sebebi bir iflas mekanizmasının varolmasıdır bu sebeple. Hastalıklı hücrenin öldürülmesi için bir yol var.

Ben bu iflas gibi yolların modern ekonomilerde gerçekten işe yaradığını düşünmüyorum. Şirketlerin iflası çok nadiren o şirketlerin sahibinin iflasıyla sonuçlanıyor. Normal şartlar altında hastalıklı hücre temizlendiğinde artık zarar veremez -- ancak günümüzdeki hemen bütün ekonomik temizleme mekanizmaları alt edilmiş ve sistem kendini hastalıktan kurtaramıyor. Çoğunluğu memnun edecek kadar bir şeyler yapınca devam edip gidiyor sadece. Bir yerde muhtemelen sistemin geneli tamamen iflas edecek.