beher 9

Taşlar düşünebilir mi?

Taşların bu meseleyi bizim kadar düşündüğünü sanmıyorum. Bugün bir Alan Watts konuşması dinlerken yine aklıma geldi.

Arada bir önüme çıkar. Tekrar dinlemekten de bıkmadım. Watts'ın konuşmalarını şimdilerde Waking Up üzerinden de dinliyorum. 1960-70'lerde yaşasam biraz hippie olurmuşum.

Bu taşlar düşünebilir mi konusunda da ağacın elma yetiştirdiği gibi dünya da insan yetiştirir diye bir örneği var. İnsan benliğini dünyadan ayıramazsın. Diyor ki Batı medeniyeti bu ayrılığı hayatın temeline koydu, bu yüzden de tabiatı düşman görüyoruz. Aslında taşlar da bizim kadar düşünüyor, çünkü düşünce dediğimiz mekanizmayı üretenin taştan ağaçtan yapraktan ayrılması imkansız.

Buna tabii ki böyle ama diye cevap veriyorum. Taşlar da düşünebilir mi? Belki dünya ve üstündeki her şey bir yandan düşünüyor ve hareket ediyordur ama milyonlarca yıl sürdüğünü için farkedemiyoruzdur. Buna verecek bir cevabımız yok. Karıncalara nazaran biz de düşünüyor gibi durmuyor olabiliriz, aradaki boyut farkına bakınca. Belki onlar da kendi aralarında bizim gerçekten düşünüp düşünmediğimizi konuşuyordur kırıntı taşırken.

Ancak bu bakışın ıskaladığı mesele şu, biz bu kavramları kendi pratik kullanımımız için üretmişiz. Düşünmek dediğimiz, benlik, lzeka ve akıl dediğimiz kavramlara vurgunun sebebi bu pratiklik ihtiyacı. İnsan dünyasını kendine göre inşa ederken bir yandan da buna dair kavramlar inşa ediyor. Düşünce, zeka, akıl, Tanrı gibi aslında ne olduğunu tam olarak bilmediğimiz kavramların sebebi bu. İnsanlar için, insanlara dair kullanmak için üretilmiş ama kendimizi dünyada yagane gördüğümüz için de üstüne mutlaklık damgası vurulmuş kavramlar.

Bu gibi kavramlarda asıl mesele bunların ota, çiçeğe, böceğe, makineye de uygulanabilir olması değil. Kavramı yeterince sündürürsen kargalar da düşünür, taşlar da. Asıl mesele bizim aslında kendi refahımız için bulduğumuz bu kavramlara mutlaklık izafe etmemiz.

Taşlar düşünebiliyor olsa da düşünmelerine gerek yok bence, taş olarak mutludurlar. Mutlu olmalarına da gerek yok zaten. Ancak bizim her ikisine de ihtiyacımız var ve taşları da bu ihtiyacımız için hem mutlu, hem düşünceli ilan edebiliriz.