beher 63

Yazmaya eski ilgim kalmadı. Genel manada dünyaya ve insana ilişkin umudum kalmadı, belki ondan. Yazsan ne olacak? Halihazırdakinden daha mı iyi olacaksın?

Bir arkadaşla yine kader konusu açıldı. Madem nasipten öte yol yok, neden çalışıyoruz dedi.

Nasibin ayın sonunda maaş almaksa, çalışmak da nasibin, çalışacak kadar enerjin olması, bunun için imkan bulman, çalışabileceğin bir çevrede yaşaman, işinin olması... Bunların hepsi nasip. Nasip sadece ayın sonunda aldığın maaş değil, ona sebep olduğunu düşündüğün her şey nasip.

Nasip deyince insan sadece sonundakini düşünüyor. Hedeftekini. Yolda attığın her adım da nasip. Allah izin vermese nefes alamazsın, dünyadaki nasibin de orada biter.

O zaman imtihan nedir dedi. Zira malum, hepsi Allah'ın takdiriyse, adımların her birini onun sayesinde atıyorsak, bizim bu konudaki dahlimiz ne olabilir?

İmtihana insanlar kafayı çok takıyorlar dedim. Adımların aralarında imtihan ediliyor olabilirsin, yani iraden sayesinde sağa değil sola döndüysen başına gelecekler de değişmiş olabilir. Böyle imtihanları kabul ediyorum ancak neyin ne şekilde imtihan olduğunu tam bilmiyoruz.

Her an imtihanda olduğunu da kabul edebilirsin, hiçbir zaman imtihanda olmadığını da. Bulduğum çözüm, kendim için her an imtihanda olduğumu ve başkalarının hiç imtihanda olmadığını, tamamen otomat gibi yaşadıklarını kabul etmek. Çünkü sadece kendi irademin farkındayım. Varlığına şahitlik edebileceğim tek irade kendiminki. Başkalarının iradesini doğrudan tecrübe edemem. Belki de yok öyle bir şey.

Bununla beraber kendi irademin de bir yanılsama olabileceğinin farkındayım. Kendimi iradeli sayıyorumdur ve aslında kendi iradem de yoktur ve sadece determinist davranışlarıma hikaye uyduruyorumdur. Davranışlarımı kendi iradem sayıyorum ama belki ben bir kuklayım.

Tuhaf bir solipsizme götürüyor bu beni. Allah'la arandaki bir mesele bu varlık dedikleri, etrafımızdaki insanları nasıl yarattığını, iradeli mi, iradesiz mi yarattığını bilemeyiz. Özgür iradenin kendimiz için bile geçerli olduğunu bilemezken başkalarının iradesini anlamanın imkanını göremiyorum.

Robotlar kendini özgür sayacak mı? Biz onları özgür sayacak mıyız?