Virgül 6 Temmuz

Benim özgürlüğüm nerede başlar ve nerede biter? Eğer bitiyorsa o özgürlük olabilir mi? Eğer mesele benim haklarımsa mesela, yarı sağır bir insan olarak başkalarının gürültü etmesinden rahatsız olmayacağıma göre istediğim kadar gürültü edebilir miyim? Ben açtım, sen de aç müziğin sesini kardeşim.

Özgürlük ve nasıl yaşamalı? meselesinin çözülmüş bir mesele olduğunu düşünmüyorum. İnsanlara kağıt üzerinde özgürlük vermek kullanabilecekleri anlamına gelmiyor ve günümüzde çoğu özgürlük edebiyatı politik bir maniveladan öteye gitmiyor.

Özgürlüğü asıl kısıtlayan doğrudan devlet değil zira. Devlete gelinceye kadar maddi imkan, aile, çevre ve sair unsurlar bizi kısıtlamış oluyor. Devlet bazı konularda toplumun bu özgürlük sınırlayıcı rolüne destek oluyor.

Bu sebeple hayata bakarken özgürlük açısından değil, risk açısından bakmak daha yeknesak bir düşünce sağlar. Özgürlüğün sınırları da tanımı da belirsiz, nerede başlıyor, içeriğine ne giriyor, uzun uzun tartışırsınız. Ahlakla arasındaki ilişkiyi anlamak hayli uzun sürer ve nihayetinde bir sonuç yoktur. Ancak konuya bireyin hayatında aldığı riskleri azaltmak olarak bakarsanız, bugünkü özgürlük anlayışını da bunun üzerinden tanımlamak mümkün olur.

İnsan temelde özgürdür. Başına gelecekleri göze aldığı sürece her şeyi yapabilir. Paraşütünün kendisini kurtaracağına inanıyorsa bir binadan atlar, yakalanmayacağını, yakalansa da cezasına katlanacağına inanırsa suç işler, hayatını çalışmadan idame edeceğine inanıyorsa fonksiyonel hâle gelmeye çalışmaz.

Devletin yapması gereken bu riskleri azaltıp, artırarak doğru yaşamayı kolaylaştırıp, yanlış yaşamayı zorlaştırmaktır. Özgürlük gibi nötr gibi duran kavramlarda dahi zımnen bir doğru yaşama ve yanlış yaşama kabulü vardır.

Özgürlüğün tanımını bu sebeple risk üzerinden yapmak daha makul duruyor. Bireye hangi riskleri almak kolaylaştırılacak, hangilerini almak zorlaştırılacaktır?

Örneğin insanların çalışmadan yaşama riski almasına izin verecek miyiz? Teorik olarak herkesin böyle bir özgürlüğü var, angarya anayasaya göre yasak, kimse de kimseyi zorla tutup çalıştırmıyor. Ancak pratikte hemen hiç kimsenin böyle bir özgürlüğü yok. Zira toplumun çarklarında bir yer edinmeden onun sunduğu imkanlara ulaşmanız mümkün değil.

O hâlde eğer özgürlükleri ikame etmeyi düşünüyorsanız, hangi şartların insanların özgürlüğüne daha çok müdahale ettiğini düşünüp, bunlardan dolayı insanların aldıkları riskleri azaltmaya çalışırsınız. Özgürlük insanlar için aç kalmaktan daha öncelikli bir mesele olmadığına göre, memleketinizde açlık riski varsa özgürlüklerin desteklenmesi bu riskin azaltılmasıyla mümkün olur.

Ahlakı da insanların bir arada yaşamasının en az risk üreten davranış biçimleri diye tanımlamak mümkün. Bu en az risk de doğru yaşamak gibi bir bilinmez üzerinden tanımlandığı için ahlaktan ahlaka fark var.